▫️ پرویز ناتل خانلری در تهران به دنیا آمد، حال آن که، پدر و مادر او هر دو مازندرانی بودند و از روستای ناتل از توابع شهر نور به تهران آمده بودند.پرویز تحصیلات خود را در دبیرستان‌های خارجی تهران گذراند و پس از ورود به دارالفنون، به تشویق #بدیع‌الزمان
_فروزانفر، که آن زمان معلم دارالفنون بود،به ادبیات گرایش پیدا کرد و تحصیلات عالی خود را در این رشته تا مقطع دکتری به اتمام رساند و هم‌زمان در دبیرستان‌های شهر رشت به تدریس مشغول بود. او در سال ۱۳۲۳ موفق به اخذ درجهٔ دکتری در رشتة ادبیات فارسی شد و جزء اولین کسانی بود که به این درجه دست می‌یافت. او از محضر استادان بزرگی چون فروزانفر، #ملک‌الشعرا_بهار، #رشید_یاسمی، و #سعید_نفیسی بهره برد. او مطالعات خود را اختصاصاً در حوزة تاریخ ادبیات دنبال کرد و با شروع فعالیت در دانشگاه تهران، کرسی «تاریخ زبان فارسی» را در دانشکدة ادبیات دانشگاه تهران ایجاد کرد و تا سال ۱۳۵۷، خود متصدی تدریس آن بود. او در همان حال، به سرایش شعر نیز علاقه داشت و ضمن همکاری با مجلات مختلف، اشعار خود را در آن‌ها، از جمله مجلة «مهر» منتشر می‌کرد. خودش نیز در خرداد ۱۳۲۲ نخستین شماره از مجلة ادبی «سخن» را منتشر کرد و انتشار آن را تا سال ۱۳۵۷ ادامه داد.
▫️ با وجود این گرایش‌های ادبی و فرهنگی، خانلری از فعالیت‌های ی در خدمت به فرهنگ و ادبیات غافل نبود و در سال ۱۳۳۴ معاون وزارت کشور (در دورهٔ وزارت #اسدالله_علم) شد. از همان دوران، سناتور انتصابیِ استان مازندران شد و چند دوره تا سال ۱۳۵۷ در آن سمت بود. از شهریور ۱۳۴۱ تا بهمن ۱۳۴۲، مقام وزارت فرهنگ را در کابینهٔ اسدالله علم داشت. در مقام وزارت فرهنگ، طرح ایجاد «سپاه دانش» را پیشنهاد کرد و به تصویب رساند و اجرای آن را آغاز کرد. از مهم‌ترین خدمات خانلری به فرهنگ ایرانی، تأسیس «بنیاد فرهنگ ایران» با جلب همکاری عده‌ای از پژوهشگران بود که در سال ۱۳۴۴ آغاز به کار کرد. پس از انقلاب اسلامی، ناتل خانلری به مدت صد روز زندانی شد و از همة فعالیت‌های رسمی و دانشگاهی کناره گرفت. او سرانجام در شهریور ۱۳۶۹، پس از یک دوره بیماری طولانی، در ۷۷سالگی در تهران درگذشت و در بهشت زهرای تهران قطعه ۷۳، ردیف ۳۰، شماره ۶۶ به خاک سپرده شد. روحش شاد!
▫️ فعالیت‌های ادبی خانلری را به اجمال در چند حوزه می‌توان ذکر کرد: ابتدا، انتشار مجلة «#سخن» که از سال ۱۳۲۲ تا ۱۳۵۷ جمعاً در ۲۷ دوره منتشر شد. این مجله دریچه‌ای به ادبیات جهان گشود و مجالی برای حضورِ شاعران و نویسندگان نوقلم محسوب می‌شد. دوم، در دستور زبان فارسی، خانلری اولین بار در سال ۱۳۴۳ کتابی به‌عنوان کتاب درسی دبیرستانی به چاپ رساند که سال‌ها در دبیرستان‌ها تدریس می‌شد، و بعداً مورد تجدیدنظر قرار گرفت و در دانشگاه‌ها نیز تدریس شد. کار او اولین دستور زبان فارسی بر بنیاد زبان‌شناسی در ایران است که در آن، بسیاری از اصطلاحات زبان‌شناسی که از برساخته‌های او بوده و اکنون در زبان‌شناسی و دستور زبان رایج هستند، مانند #نهاد، #گزاره، عملکرد، پایه، پیرو، وابسته و نظایر آن مطرح شدند. سوم، شاه‌کار خانلری در تاریخ ادبیات است. اثر مهم او، «تاریخ زبان فارسی» است که تاکنون تنها کتاب مرجع در این زمینه به‌حساب می‌آید. بنای کتاب دستور زبان فارسی بر ۵ جلد ریخته شده‌بود که زبان ایرانیان را از زمان کهن تا دورة معاصر دربرمی‌گرفت. اقدام مهم بعدی او، تدوین «فرهنگ تاریخی زبان فارسی» بود که در نوع خود بی‌نظیر محسوب می‌شد. جلد اول فرهنگ تاریخی زبان فارسی در سال ۱۳۵۷ انتشار یافت. جلد دوم آن نیز به زیر چاپ رفته بود که با کناره‌گیری خانلری معلق ماند و به سرنوشت نامعلومی دچار شد. و کار مهم دیگر خانلری، تصحیح و گردآوری غزلیات حافظ بود که در سال۱۳۵۹، توسط بنیاد فرهنگ ایران انتشار یافت. و سراجام اشعار و نمایش‌نامه‌های اوست. مجموعه اشعار او با نام «ماه در مرداب» در سال ۱۳۴۳ انتشار یافت و بارها تجدید چاپ شد. معروف‌ترین شعر او «عقاب» است که به #صادق_هدایت پیشکش شده است. از نمایش‌نامه‌های او نیز، یکی نمایشنامة کوتاه «سفر هشتم سندباد» است که تحت تأثیر حکایات سندباد بحری در «هزار و یک شب» نگاشته شده و در دی‌ماهِ ۱۳۳۱ در مجلة «سخن» با امضای مستعار «ا.ب.» به چاپ رسید.این اثر الهام‌بخش نمایش‌نامهٔ «هشتمین سفر سندباد» (۱۳۴۳) به قلم #بهرام_بیضایی شد.
▫️پرویز ناتل خانلری از شمار استادان بزرگ و چندوجهی ادبیات و فرهنگ این سرزمین است که متأسفانه این روزگار دیگر قابلیت پرورش کسانی۷ چون او را ندارد. گویی اندیشه در هرززار این روزگار، سترون شده و دیگر نه اندیشورانی به قدوقامت خانلری می‌پرورد و نه هرگز دغدغة وجود یا عدم وجود آنان را دارد.
#عباس_گودرزی
@godarziabbas
مجلۀ تلگرامی #فرهنگ‌ادبیات‌داستانیخانلری ,زبان ,ادبیات ,فرهنگ ,تهران ,ناتل ,دستور زبان ,زبان فارسی ,زبان فارسی» ,انتشار یافت ,ناتل خانلری منبع
درباره این سایت